Podróżując po Białorusi śladami Napoleona Ordy

Wyobraź sobie, jak wyglądały wspaniałe zamki, dwory, świątynie i inne znaczące budynki, wzniesione kilka wieków temu, dziś to możliwe dzięki rysunkom Napoleona Ordy. Mistrz pozostawił 1150 akwarel i grafik architektonicznych pereł tamtej epoki, która niemal zniknęła. W dzisiejszej podróży proponujemy odwiedzenie miejsc na Białorusi związanych z życiową i twórczą drogą artysty.

Napoleon Orda. Źródło: budzma.org

Siedziba Napoleona Ordy (Czerwony Dwór, rejon Iwanauski, obwód brzeski)

Dwa kilometry od wsi Waracewiczy, w miejscowości Czerwony Dwór, zgodnie z rysunkiem artysty odrestaurowano jego rodową siedzibę. Po pożarze w 1943 roku pozostały tylko fundamenty. Warto tu zajrzeć, nie tylko do muzeum, które rozpoczęło działalność w odnowionym budynku jesienią 2021 roku, ale również na pozostałości parku, krajobrazy, które obserwował sam wybitny artysta 200 lat temu.

Siedziba Napoleona Ordy. Zdjęcie: planetabelarus.by

Waracewiczy, rysunki Napoleona Ordy.

Majątek przeszedł na własność Ordów w drugiej połowie XVII wieku, ale sam Napoleon Orda nie zdążył zostać jego właścicielem. Artysta od młodych lat przyjął na siebie odpowiedzialność za swoje szlacheckie pochodzenie i zaangażował się w życie społeczno-polityczne kraju. Na początku, za udział w tajnym studenckim towarzystwie, został wydalony z czwartego roku studiów na wydziale fizyki-matematyki Uniwersytetu Wileńskiego i trafił do więzienia na 15 miesięcy, a po aktywnym udziale w powstaniu 1830–1831 roku był zmuszony emigrować do Francji z fałszywymi dokumentami, ratując się przed represjami.

Napoleon Orda wyjechał prawie na 25 lat. W emigracji artysta poznał wybitnych przedstawicieli europejskiej inteligencji: muzykował z Chopinem, znał Balzaka i Stendhala, został dyrektorem Opery Włoskiej w Paryżu, studiował architektoniczny pejzaż i określił główne kierunki swojej działalności: muzykę i malarstwo. Jednak po odzyskaniu wolności w 1856 roku, opuszczając rodzinę i karierę, Napoleon Orda udał się do rodowego majątku, skąd rozpoczął liczne podróże po prowincjach kraju, mające na celu uwiecznienie na swoich obrazach resztek starego świata. W 1866 roku Napoleon Orda ponownie został aresztowany pod zarzutem udziału w powstaniu 1863–1864 roku i spędził rok w więzieniu w Grodnie. Wówczas przez rosyjskie władze został skonfiskowany jego rodowy majątek.

Dzisiaj w odrestaurowanym domu dawnej posiadłości Ordów w miejscowości Czerwony Bor, w 12 pokojach mieści się muzeum. Do zwiedzania otwarte są pokoje szlacheckie, rodowe wnętrze, gabinet pracy, pokój mieszkalny Napoleona Ordy, pracownia, gościniec, jadalnia, łazienka, sypialnia matki artysty Józefy Butrymowicz, pokój jego bratanicy - malarki i rzeźbiarki Heleny Skirmunt oraz inne pomieszczenia. Muzeum jest czynne od 9:00 do 18:00, z przerwą na obiad od 13:00 do 14:00.

Muzeum Napoleona Ordy (Waracewiczy, rejon Iwanausk, obwód brzeski)

Kolejnym miejscem, które warto odwiedzić, jest „Muzealny kompleks imienia Napoleona Ordy” we wsi Waracewiczy, w rejonie Iwanausk, w obwodzie brzeskim. Tutaj można bliżej zapoznać się z biografią artysty oraz kopiami jego prac. Muzealny kompleks składa się z dwóch budynków: w jednym z nich, gdzie wcześniej mieściła się szkoła, znajduje się galeria obrazów, w drugim zaś bezpośrednio muzeum.

Galeria Napoleona Ordy w Waracewiczach. Zdjęcie: 34travel.me

Galeria otworzyła swoje drzwi w Waracewiczach w 2007 roku, gdzie prezentowane są prace lokalnych artystów, na których można dostrzec piękno okolicznej sławy. Jedna z sal galerii jest przeznaczona na wystawy współczesne. W drugim budynku kompleksu muzealnego znajduje się 5 sal, które opowiadają o różnych okresach życia Napoleona Ordy: dzieciństwie, emigracji, powrocie do ojczyzny. Nie ma tutaj oryginałów dzieł artysty, ale są bardzo cenne kopie polskich restauratorów na oryginalnym papierze z XIX wieku. Zaleca się zarezerwowanie wycieczki, aby jak najbardziej dokładnie zapoznać się z ekspozycją muzeum i znanym rodem Ordów.

Pałac Butrymowiczów (Pinsk, obwód brzeski)

W Pinsku znajdują się miejsca, które pamiętają Napoleona Ordę. Jednym z nich jest pierwszy murowany budynek mieszkalny w mieście, wzniesiony w XVIII wieku. Został założony w 1784 roku według projektu Karola Szyldgawza jako rezydencja rodziny znanego działacza państwowego Rzeczypospolitej, pinskiego sędziego Mateusza Butrymowicza, ojca Józefy Ordy z Butrymowiczów i dziadka Napoleona Ordy. Rezydencja łączy w sobie cechy baroku i klasycyzmu.

Pałac Butrymowiczów. Zdjęcie: planetabelarus.by

Po Mateuszu Butrymowiczu pałac przeszedł do jego potomków, przedstawicieli wybitnych białoruskich rodów Skirmuntów i Ordów. Wiadomo, że Napoleon Orda w dzieciństwie i młodości często gościł w rezydencji dziadka, a po śmierci matki i skonfiskowaniu jego rodowego majątku przeniósł się, aby mieszkać w tzw. „pińskim murze”. Tutaj również przez pewien czas mieszkała prawnuczka Napoleona Ordy, Helena Skirmunt, pochowana na pińskim cmentarzu przy ulicy Spokojnej.

Na przestrzeni swojej historii pałac Butrymowiczów był także rezydencją katolickiego biskupa, drukarnią, kinoteatrem i domem pionierów. Od 2009 roku znajduje się tu lokalny Urząd Stanu Cywilnego. W lewym skrzydle budynku kilka lat temu otworzyła się filia Muzeum Białoruskiego Palessia, poświęcona przedstawicielom miejscowej szlachty: Butrymowiczom, Ordom i Skirmuntom. Nie ma tam oryginalnych eksponatów, ale zobaczenie wnętrza budynku, którego sceny pamiętają tyle istotnych dla historii regionu postaci, naprawdę jest warte uwagi. Aby odwiedzić filię, należy udać się do kasy Muzeum Białoruskiego Polesia (pl. Lenina, 22).

Kościół Podwyższenia Świętego Krzyża (Iwanawa, obwód brzeski)

Następnie udajemy się do miasteczka Iwanawa, do kościoła Podwyższenia Świętego Krzyża, którego częstym gościem był Napoleon Orda. Budynek kościoła, który widzimy dzisiaj, został odnowiony w stylu empire w 1848 roku na miejscu swojego starszego poprzednika.

Kościół Podwyższenia Świętego Krzyża w Iwanowie. Zdjęcie: planetabelarus.by

Miejscowi opowiadają, że po odnowieniu kościoła, po powrocie z emigracji, sam Napoleon Orda własnoręcznie wykonał z drewna dla świątyni wielki krzyż, który można teraz zobaczyć w kościele. Natomiast rzeźba Ukrzyżowanego Jezusa została wykonana przez jego prawnuczkę, znaną rzeźbiarkę i malarkę, Helenę Skirmunt.

Pomnik Napoleona Ordy (Iwanawa, obwód brzeski)

Napoleon Orda zmarł w 1883 roku w jednym ze szpitali w Warszawie po nagłej chorobie. Zgodnie z testamentem, artysta został pochowany w rodowej krypcie w Iwanawie, na starym katolickim cmentarzu. Miejsce pochówku twórcy, podobnie jak cała rodowa krypta, zostało zniszczone wraz z grobami w czasach sowieckich, aby zbudować miejscową szkołę. Jednak na miejscu grobu Napoleona Ordy w Iwanawie w 1997 roku postawiono jedyny w Europie pomnik artysty, który można zobaczyć także dzisiaj.