A jeśli nie 1127? Czy jest możliwość „postarzyć" Grodno i co jest do tego potrzebne?

Obraz grodzieńskiej osady na Górze Zamkowej w XII-XVIII wieku według badań archeologa Pawła Rappoporta. Źródło: „Grodnaznaustwa”

Które białoruskie miasta zostały pomyślnie zestarzone?

Najnowszym przykładem takich zmian jest Słuck. W 2022 roku posłowie słuckiej rady rejonowej zmienili oficjalną datę założenia miasta z 1116 na 1005 rok. Stało się to na podstawie „Dokumentu o założeniu diecezji Turowskiej”, w którym wspomniane jest miasto.

W 1994 roku zmieniono datę założenia Wołkowyska z 1252 na 1005 rok. A data założenia Kopyla z 1247 roku została zmieniona na 1006 rok.

Wołkowysk w XIV wieku. Ilustracja wykonana przez Pawła Tatarnikowa

Jak określają, kiedy miasto zostało „założone”?

Oficjalnymi datami założenia białoruskich miast są zazwyczaj daty pierwszych wzmianek w źródłach historycznych. Starożytność miasta można określić na podstawie źródeł piśmienniczych i archeologicznych.

„Mity i legendy już nie pomagają [określić, kiedy miasto zostało założone - Hrodna.life], w przypadku starych miast są względnie nowe. Również toponimia. Czasami nazwa daje klucz do zrozumienia pierwszych stron historii miasta” - wyjaśnia historyk Swietłana Kul portalowi Hrodna.life.

Starożytne ruskie miasto w XII wieku. Ilustracja stworzona przy pomocy sztucznej inteligencji ruDALL-E

Decyzja o zmianie oficjalnie przyjętej daty jest podejmowana przez władze lokalne na podstawie decyzji specjalistów z Instytutu Historii Narodowej Akademii Nauk Białorusi. Oprócz kronik historycznych, które wspominają o dacie założenia miasta, potrzebne są również znaleziska archeologiczne potwierdzające obecność osady w określonym okresie historycznym.

W przypadku Słonimia naukowcy z Narodowej Akademii Nauk uznali, że proponowane wzmianki o istnieniu Słonimia w 1005 roku są nieprzekonujące. A materiały archeologiczne, jak twierdzą, nie pozwalają stwierdzić, że w miejscu Słonimia istniała osada pod koniec X - na początku XI wieku.

Jakie są alternatywy dla Grodna

Osada z epoki kamienia na wschodnich obrzeżach wsi Soly została odkryta przez archeologa Michaiła Czerniawskiego w 1972 roku. Znaleziono tam krzemienne narzędzia i fragmenty formowanych garnków. Archeolodzy znaleźli również podobne rzeczy w pobliżu Starego Zamku. Takie znaleziska świadczą o tym, że miasto zostało założone pod koniec X wieku.

Neolityczna osada. Ilustracja stworzona przy pomocy sztucznej inteligencji ruDALL-E

"Osadnictwo istniało tu od neolitu [10 000 - 2 200 lat p.n.e. - Hrodna.life]", potwierdziła Svetlana Kul.

1005

W 1005 r. w „Statucie wielkiego księcia kijowskiego Włodzimierza Światosławowicza o założeniu diecezji turowskiej” wymieniono między innymi miastami białoruskimi i Grodno.

„Oto ja, wielki książę kijowski Wasyl, zwany Włodzimierzem, umyśliłem założyć ze swoją księżniczką Anną i ze swoimi dziećmi: ze swoim synem Izjasławem i Mścisławem, Jarosławem i Wsiewołodem, Borysem i Glebem, i ze wszystkimi swoimi dziećmi, i ze swoimi biskupami trzecie biskupstwo latem 6513 roku [1005 r.]. I dodałem do niego miasta i pogosty w posłuszeństwie i błogosławieństwie, aby zachować dla siebie biskupstwo Turowa: Pińsk, Nowogród, Goroden, Słonim, Berestey, Wołkowysk, Zditov, Neble, Stepan, Dubrovitsa, Vysochko, Sluchesk, Kopyl, Lyakhov, Gorodok, Smedyan. I umieściłem pierwszego biskupa Fomu. I dałem wsie, winnice, graniczące ziemie, folwarki ze wszystkimi przydatkami, jeziora, rzeki, a także w myjni, w handlu i w transporcie dziesiąty tydzień, dziesiąty penyaz i od tłuszczu dziesiątą kopę Świętemu Zbawicielowi i Świętej Matce Bożej...”.

1116

Istnieją źródła pisemne, które pozwalają sądzić, że Grodno istniało już w 1116 roku. Zapisano tam, że w tym roku książę Wsiewołod (pierwszy książę grodzieński) i księżniczka Agafia wzięli ślub.

Starożytne ruskie miasto w XII wieku. Ilustracja stworzona przy pomocy sztucznej inteligencji ruDALL-E

Nie wiadomo jednak dokładnie, czy Wsiewołod był już wtedy księciem grodzieńskim. Nie wiadomo też dokładnie, gdzie odbył się ślub. Dlatego opieranie się na tym fakcie nie jest do końca poprawne.

Tego samego zdania jest Swietłana Kul „1116 r. nie może być [uważany za datę założenia miasta - Grodna.life], ponieważ Grodno nie jest wymienione”. Według niej, po ślubie książę został postawiony obserwować drogę bursztynową - wzmocnić faktorię nad Niemnem. „Dostał gruby kawałek, bo siedział na odcinku szlaku od Waregów do Greków” - wyjaśnia ten moment historii Swietłana Kul. Ale nie było żadnej wzmianki o naszym mieście w 1116 roku.

1127

Według lokalnego historyka Grodna Alesia Gosteva, Grodno jest wspomniane w trzech historycznych kronikach.

Radziwiłłowska (Kenigsberska) jest najstarszym źródłem,

Ipatiewskaja,

Laurentyjskaja.

W każdej kronice wspomniane jest to samo wydarzenie: książę Mścisław zebrał wojska, a wśród uczestników kampanii był „Wsiewołodka z Gorodna”. W kronikach Radziwiłłowskich i Laurentiańskich - 6635 (1127), a w kronikach Ipatiewskich - 6636 (1128).

Starożytne ruskie miasto w XII wieku. Ilustracja stworzona przy pomocy sztucznej inteligencji ruDALL-E

Dlaczego więc odliczanie zaczyna się od 1128 roku?

Według Gosteva, zamieszanie zaczęło się z powodu historyka Eustatiusza Orłowskiego, który w swojej książce „Starożytność Grodna” oparł się na najmłodszej kronice - Ipatiewskiej. Ale w tekście zamieścił również przypis, że według dwóch innych źródeł data może różnić się o rok.

Kiedy w 1978 roku obchodzono 850-lecie miasta, na łamach gazet toczyła się dyskusja na temat daty założenia miasta. W czasach radzieckich polegano na Kronice Ipatiewa, ponieważ w niej pierwsza wzmianka o Moskwie pochodzi z 1147 roku - najwcześniejsza wzmianka o mieście w porównaniu z innymi dokumentami, powiedział Gostev.

https://www.youtube.com/watch?v=R6dMzyjx_-M&t=1s&ab_channel=Hrodna11%3A27%7C%D0%93%D1%96%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%93%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%B0

Kiedy zostało założone miasto Grodno? Źródło:  Grodno 11:27 | Historia Grodna

Kiedy miasta powinny świętować rocznice?

Według Svetlany Kul dla wielu miast ważne jest, aby mieć jak najwięcej lat, ponieważ jest to „tradycja i honor”. Ale opcje tego, jak i kiedy świętować, mogą być różne.

„Niech każde miasto decyduje za siebie. Każdy ma swoje tradycje. Grodno jest miastem magdeburskim i uniwersyteckim. W związku z tym i wydarzenia związane z samorządnością, nauką i kulturą” - mówi historyk.

Grodno w XVIII wieku. Ilustracja autorstwa Pawła Tatarnikowa 

Niektóre miasta obchodzą rocznice nadania prawa magdeburskiego, a nie najstarszej wzmianki. Na przykład Kraków w 2007 roku bardzo uroczyście obchodził 750. rocznicę otrzymania samorządu - ponieważ prawo magdeburskie otrzymał w 1257 roku. Choć oczywiście miasto jest znacznie starsze.