„Sytuacja z zachowaniem drewnianych dekoracji na Białorusi jest katastrofalna”. Historyk opowiedział, dlaczego tak jest

Zdjęcie: Jewgienij Malikow

„Mova Gomel” zaprezentowała małą wycieczkę do historii rzeźbionych dekoracji południowo-wschodniej Białorusi wraz z historykiem, kandydatem historii sztuki Yauhenem Malikowym.

Yauhen Malikov z Homla jest jedną z tych rzadkich osób, które mają wiele do powiedzenia na temat rzeźbionej dekoracji architektonicznej. Ponadto jest autorem książki „Tradycje rzeźbionej dekoracji w architekturze ludowej południowo-wschodniej Białorusi: koniec IX - początek XX wieku”, która jest wynikiem gruntownej pracy i licznych wypraw. Książka została opublikowana w 2016 roku, ale praca nie została jeszcze ukończona i ma duży potencjał.

Badacz zidentyfikował cztery tradycje rzeźbionej dekoracji architektonicznej: Pogarinskaya, Berezinskaya, Nizhneposozhskaya i Nizhnepripyatskaya. Oczywiście, według nazw odpowiednich rzek. „Mova Gomel” przyjrzała się bliżej rzeźbionym dekoracjom, rozpowszechnionym w okolicach Homla i całego regionu. I nie jest to przypadek, ponieważ to właśnie tutaj wystrój jest najbogatszy i najbardziej zróżnicowany.

Zdjęcie: Наша Ніва

Bogaty rzeźbiony wystrój - korzenie w regionie Homla

Niżnieposożska tradycja rzeźbionej dekoracji architektonicznej obejmuje południowo-wschodnie dzielnice obwodu homelskiego; jest najbardziej żywa i wyrazista. Rdzeń tej tradycji tworzą miasta Homel, Wietka, Dobrusz, Reczyca i częściowo Czeczersk. Nasi przodkowie, dekorując okna, drzwi, gzymsy i bramy, nie tylko ozdabiali swoje domy, ale w ten sposób pozostawiali osobliwe przesłania o swojej kulturze, magicznych i symbolicznych ideach.

Co mówi Yauhen Malikov:

Zdjęcie: Наша Ніва

„Wystrój ewoluował w czasie, ale także geograficznie. Na przykład na zachodzie obwodu homelskiego i w obwodzie brzeskim bardzo różni się od wystroju Homla. Jeśli na zachodzie wystrój jest prostszy, można powiedzieć liniowy, w regionie Homla jest bardziej zróżnicowany, składający się z różnych elementów: rombów, krzyży, owali i tak dalej”.

Badacz zwraca uwagę, że tę samą tendencję można prześledzić nie tylko w rzeźbionej dekoracji. Jeśli porównamy na przykład tradycyjne „ruszniki” (ręczniki) zachodniego Polesia i południowo-wschodniej Białorusi, zauważymy to samo: na zachodzie - linie, na wschodzie - romby, owale i wszelkiego rodzaju wzory. To samo można prześledzić w tradycyjnych strojach, a nawet w układzie chłopskich podwórek: na zachodzie wsie są tradycyjnie budowane z liniowymi podwórkami, na wschodzie – podwórkami „wieńcowymi” w formie kwadratów lub prostokątów.

Zdjęcie: Наша Ніва

Nasi przodkowie, tworząc swoje otoczenie, włożyli w nie swoje wyobrażenia o pięknie, swoje mentalne osobliwości postrzegania otaczającego świata. Według Yauhena Malikowa te mentalne osobliwości, utrwalone w dekoracji, pozostały u współczesnych Białorusinów, chociaż z czasem uległy zmianie.

Fenomen południowego wschodu

Dlaczego na południowym wschodzie Białorusi rozwinęła się tak jasna i osobliwa tradycja ludowa, w tym rzeźbione dekoracje? Co mówi Yauhen Malikov:

„Widzę tu wiele przyczyn, które miały na to wpływ. Przede wszystkim należy zauważyć, że od głębokiej starożytności w tym regionie istniała przeceniana skłonność do dekoracyjności. I ta skłonność była wzmacniana falami przez sztukę z południowego wschodu, która docierała przez sąsiednie terytoria współczesnej Rosji i Ukrainy, ale z drugiej strony, w tej części kraju zbiega się kilka rzek, które ostatecznie łączą się, tworząc „autostradę” zwaną Dnieprem. I możemy założyć, że tymi drogami podróżowali nie tylko ludzie i towary, ale także idee artystyczne. I mamy taki rezultat. Ponadto w obwodzie homelskim nie ma zbyt wiele kamienia, ale jest dużo drewna, więc ludzie byli w stanie pracować z tym drewnem przez długi czas. Innymi słowy, istnieje wiele powodów, które nakładają się jeden na drugi, w wyniku czego otrzymujemy fakt, że na terytoriach południowo-wschodniej Białorusi i sąsiednich terytoriów północnej Ukrainy i zachodniego obwodu briańskiego nastąpiła eksplozja tradycji drewnianej ludowej dekoracji architektonicznej”.

Zdjęcie: Наша Ніва

Dlatego, zdaniem badacza, konieczne jest poszukiwanie korzeni wystroju w regionie Homla, a korzenie te sięgają co najmniej drugiej połowy XIX wieku.

Upadek, zniszczenie. Co dalej?

Niszczenie drewnianej architektury Homelszczyzny rozpoczęło się dawno temu. Oczywiste jest, że takie wydarzenia jak wojna niszczą wszystko, ale nie mieliśmy na to wpływu. Najgorsze jest to, że ludzie niszczą swoje dziedzictwo świadomie. W rezultacie ten sam Homel stracił swój niepowtarzalny wygląd, gdy w latach dziewięćdziesiątych rozpoczęto wyburzanie drewnianych domów typu dworkowego z końca XIX - początku XX wieku. Proces ten trwa nadal, a ulice stają się coraz bardziej bezosobowe.

Zdjęcie: Наша Ніва

„Sytuacja z zachowaniem drewnianego wystroju na Białorusi jest katastrofalna. Wiele budynków jest wyburzanych, wystarczy wspomnieć domy przy ulicy Wołotowskiej w Homlu, które zostały zburzone w ostatnich latach” - stwierdza Yauhen Malikov.

Badacz twierdzi, że niektóre drewniane dekoracje udało się uratować, usuwając je z wyburzanych domów, ale przy skali zniszczeń fizycznie niemożliwe jest zebranie i zachowanie wszystkiego, a przynajmniej tych wyjątkowych części.

Na Białorusi nie ma państwowych programów ochrony dziedzictwa drewnianego. Lokalni mieszkańcy są również zaangażowani w niszczenie, mówiąc, że powinni żyć i budować. Dlatego drewniana architektura znika bez śladu, czasami udaje się zachować tylko pojedyncze fragmenty, na przykład cokoły.