Decyzje dotyczące planowania przestrzennego w Uzbekistanie nie uwzględniają znaczącego udziału społeczeństwa, twierdzi sprawozdawca ONZ

Zdjęcie: Gazeta.uz.

Specjalny sprawozdawca ONZ ds. prawa do godnych warunków mieszkaniowych, Balakrishnan Rajagopal, w piątek rozmawiał z dziennikarzami w Taszkencie, podsumowując swoją wizytę w Uzbekistanie, która odbyła się w dniach 19-30 sierpnia, informuje korespondent „Gazety.uz”. Podczas swojej wizyty sprawozdawca odwiedził Taszkent, Dżyzak, Zaamin, Syrdarię, Samarkandę i Bucharę. Spotkał się z sekretarzem Rady Bezpieczeństwa, dwoma wicepremierami, członkami rządu, senatorami i deputowanymi Oliy Madżlisu, rzecznikami praw obywatelskich, sędziami oraz przedstawicielami organów zajmujących się rozpatrywaniem skarg. „Jestem wdzięczny za dialog, który odbyłem z przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego, prawnikami, blogerami, ofiarami przymusowych eksmisji, klęsk żywiołowych oraz kobietami i dziećmi, które musiały opuścić swoje domy z powodu przemocy domowej. Jestem bardzo wdzięczny wszystkim, którzy podzielili się ze mną informacjami”, podkreślił Balakrishnan Rajagopal.

Sprawozdawca zwrócił uwagę na ogromną przepaść między ochroną prawa do odpowiedniego mieszkania w ustawach a jego rzeczywistą ochroną w codziennym życiu. Balakrishnan Rajagopal z zadowoleniem przyjął uchwalenie w ostatnich latach w Uzbekistanie kilku nowych ustaw, w tym nowej konstytucji, które mają na celu poprawę ochrony prawnej przed arbitralnymi wywłaszczeniami i wyburzeniami domów, a także zapewnienie udziału obywateli w planowaniu przestrzennym. „Jednak te przepisy często nie są przestrzegane w praktyce z powodu braku świadomości, problemów w ich wdrażaniu oraz braku skutecznych środków prawnych w przypadku ich naruszenia, zwłaszcza w sektorze budowlanym”, stwierdził sprawozdawca.

Jak zauważył ekspert, w Uzbekistanie na dużą skalę realizowane są bezprecedensowe projekty modernizacji miast, podczas których czasami burzone są i eksmitowane całe dzielnice, aby zrobić miejsce dla nowych budowli. Większość tych działań odbywa się jednak bez wystarczającej podstawy prawnej w dziedzinie planowania urbanistycznego. Decyzje dotyczące planowania miast i modernizacji urbanistycznej nie przewidują znaczącego udziału społeczności, w tym osób, których te decyzje dotyczą, podkreślił. „Kwestia niezależności sądów pozostaje problemem. Zdecydowana większość spraw sądowych z udziałem deweloperów i mieszkańców wydaje się być rozstrzygana na korzyść deweloperów”, powiedział specjalny sprawozdawca ONZ. Pozasądowe mechanizmy składania skarg często nie zapewniają skutecznego i terminowego odszkodowania, dodał.

Ekspert podkreślił również, że odszkodowanie za wywłaszczone mieszkania często jest niewystarczające, wypłacane z opóźnieniem lub niewypłacane w ogóle. Niektóre wyburzenia i eksmisje są przeprowadzane brutalnie, a właściciele są zmuszani do opuszczenia swoich domów z powodu niebezpiecznych placów budowy w pobliżu oraz odcięcia dostaw wody i gazu, zauważył sprawozdawca ONZ. Ponadto, gdy eksmitowanym mieszkańcom oferowane są nowe mieszkania, często znajdują się one w niedawno wybudowanych blokach na obrzeżach miast. „Wyburzenia domów i przymusowe eksmisje mają miejsce nawet na obszarach chronionych dziedzictwa kulturowego, w takich miastach jak Samarkanda i Buchara”, powiedział Balakrishnan Rajagopal. W związku z przygotowaniami do Zgromadzenia Ogólnego UNESCO w 2025 roku w Samarkandzie, wezwał UNESCO do zachowania należytej staranności, aby zapewnić pełne poszanowanie prawa do odpowiedniego mieszkania.

Specjalny sprawozdawca wyraził także zaniepokojenie, że ofiary przymusowych eksmisji, obrońcy praw człowieka zajmujący się prawem do godnych warunków mieszkaniowych, prawnicy, blogerzy i dziennikarze relacjonujący arbitralne wyburzenia domów są zastraszani, ścigani sądownie lub zatrzymywani na wątpliwych podstawach, w tym przynajmniej w jednym przypadku w zamkniętym ośrodku psychiatrycznym. „Jestem pod wrażeniem reform i zaangażowania tak wielu liderów w ochronę praw człowieka, w tym prawa do godnych warunków mieszkaniowych. Często istnieją wyraźne dobre intencje w rozwiązywaniu problemów w tym zakresie. Ale nadszedł czas, aby wyjść poza dobre intencje; musimy zobaczyć rezultaty, a nie tylko przepisy i plany na papierze”, powiedział specjalny sprawozdawca ONZ.

Balakrishnan Rajagopal przedstawi bardziej szczegółowy raport ze swojej wizyty Radzie Praw Człowieka ONZ w marcu 2025 roku. Warto zauważyć, że dzień wcześniej, 29 sierpnia, prezydent Szawkat Mirzijojew podpisał poprawki do kodeksów mieszkaniowego i urbanistycznego oraz innych dokumentów mających na celu wzmocnienie gwarancji ochrony własności prywatnej i praw właścicieli.