Podnieść się z ruin. Które obiekty dziedzictwa kulturowego dostają drugie życie na Białorusi?

Zdjęcie: belta.by

Co roku z ruin wprowadzane są do obiegu turystycznego i gospodarczego majątki, kościoły, kaplice i inne obiekty i zespoły zabytkowe. Z okazji Międzynarodowego Dnia Zabytków i Miejsc Historycznych, który przypada 18 kwietnia, korespondent BELTY zwrócił się do konsultanta wydziału ochrony i rejestracji wartości historycznych i kulturowych wydziału ochrony zabytków i dziedzictwa kulturowego Ministerstwa Kultury Giennadija Chodora, po konkretne przykłady, a było ich mnóstwo. 

Według Giennadija Chodora w ochronie dziedzictwa historycznego i kulturowego można wyróżnić dwa obszary – zachowanie obiektów wpisanych na Państwową Listę Wartości Historycznych i Kulturowych oraz identyfikacja nowych obiektów w celu nadania im odpowiedniego statusu i włączenia do takich lista. Podczas prac konserwatorskich państwo zwraca szczególną uwagę na obiekty znajdujące się w niezadowalającym stanie. Obecnie w obrocie gospodarczym i turystycznym znajduje się około 280 takich obiektów. W latach 2022-2023 w obrocie gospodarczym i turystycznym zaangażowanych będzie 37 obiektów, w tym 14 obiektów w 2022 r. i 23 obiekty w 2023 r. 

Oto kilka przykładów, kiedy rzeczywiście można było przywrócić kultowe obiekty z ruin. W szczególności w obwodzie brzeskim w maju 2023 r. na bazie majątku we wsi Gruszewka w obwodzie lachowickim utworzono centrum kulturalne regionalnego scentralizowanego systemu klubowego Lachowicze. Zakończono prace przy kaplicy we wsi Duboe w obwodzie pińskim – przeprowadzono tam także prace konserwatorskie. Odrestaurowano kaplicę w miejskiej wsi Różany, pow. Prużanski. 

W obwodzie witebskim oddano do użytku budynki przy ul. Zamkowej 5 i 12A/1 oraz budynki przy ul. Bolnichnego 6/1 w Połocku. W samym Witebsku w czerwcu 2023 roku po renowacji otwarto Wielką Synagogę Lubawiczerów, która rok temu była już tylko ruiną. W ubiegłym roku oddano do użytku trzeci etap budowy zespołu pałacowo-parkowego Bułhakow w rolniczym mieście Żylicze w obwodzie kirowskim obwodu mohylewskiego, a w maju 2023 roku oddano do użytku pierwszy etap budowy zespołu pałacowo-parkowego do użytku we wsi Swiatsk w obwodzie grodzieńskim – tam na miejscu kompleksu osiedla z infrastrukturą powstał nowoczesny hotel. Jako uderzający przykład można podać zamek w Nowogródku. W 2023 roku w Nowogródku zakończono poważne prace nad jego restauracją. Wystarczy porównać zdjęcia przed i po – są uderzająco różne. 

Jeśli chodzi o plany, przewiduje się, że w 2024 roku w Mińsku zostaną oddane do użytku budynki przy ulicy Petrusya Brovki 1 i Alei Niezawisimosti 110. W Wołożynie obecnie trwa rekonstrukcja historycznego budynku dawnej jesziwy. 

Osobno Giennadij Chodor skupił się na identyfikacji nowych obiektów, nadaniu im odpowiedniego statusu i wpisaniu na Państwową Listę Wartości Historycznych i Kulturowych. Dlatego też państwo planuje objąć je ochroną. W szczególności w zeszłym roku lista została uzupełniona o 25 nowych wartości historycznych i kulturowych. Ministerstwo Kultury nadało status 10 pomnikom architektury i jednemu zabytkowi urbanistyki. To pięciokrotnie więcej niż w 2022 roku. Obecnie na Państwowej Liście Wartości Historycznych i Kulturowych znajduje się 5685 obiektów. „Państwo naprawdę przykłada dużą wagę do konserwacji zabytków architektury” – podkreślił konsultant wydziału. 

Jeżeli państwo objęło obiekt ochroną, problem dotyczy nie tylko tablicy bezpieczeństwa zamontowanej na budynku. To cały zestaw środków, które są gwarantowane w stosunku do tego obiektu na poziomie prawnym, finansowym, organizacyjnym, informacyjnym i kontrolnym. Zarówno właściciele tego budynku, jak i agencje rządowe muszą podjąć inne działania – wyjaśnił Giennadij Chodor. 

„Przedmioty posiadające status wartości historycznej i kulturowej nie są jedynie częścią naszego dziedzictwa narodowego, to coś, co musimy przekazać naszym potomkom, co stanowi część naszego dziedzictwa historycznego i kulturowego” – podkreślił. „Każdy element proponowane nadanie statusu jest rozpatrywane bardzo ostrożnie. Należy spełnić pewne kryteria, w przypadku których można nadać odpowiedni status. Jeżeli obiekt nie spełnia takich kryteriów, sprawa nie zostaje oczywiście pozytywnie rozwiązana zgodnie z Kodeksem Kultury dziedzictwo historyczne i kulturowe stanowi ogół najwybitniejszych przejawów historii i kultury narodu białoruskiego”. 

Do konkretnych przykładów nowych wartości historyczno-kulturowych można zaliczyć zespół budynków Mohylewskiego Obwodowego Szpitala Psychiatrycznego (budynek wieży ciśnień i budynek dawnego budynku medycznego) z okresu międzywojennego 1920-1930, wybudowany w Mohylewie przy ul. Surganowej 41. Do Państwowej Wykazu Wartości Historycznych i Kulturowych wpisano także budynek dawnego skarbca powiatowego z początku XX w. przy ul. Sowieckiej 1, w Chausach, obwód mohylewski, w obwodzie mińskim jest to Kościół Najświętszej Marii Panny Egipskiej z 1865 r. w Wilejce, XIX-wieczny kościół we wsi Wasilczyce, rejon Kopyl, Kościół Wstawiennictwa Najświętszej Marii Panny z XIX w. w Mołodeczno, dawny majątek Swentorżeckich w wieś Malinowszczyna, pow. Mołodeczno, dawny dom dworski Makowów z 1876 r. na Maryinie Górce, pow. Puchowicze. 

Na Grodzieńszczyźnie ochroną objęto kaplicę św. Jana Chrzciciela z XVIII wieku we wsi Krasnoozernoje w obwodzie smorgońskim. Na terenie obwodu witebskiego ochroną objęto dwa nowe obiekty – cerkiew św. Andrzeja Apostoła z początku XX w. we wsi miejskiej Łyntupy, powiat postawski i cerkiew św. Wawrzyńca z 1913 r. we wsi miejskiej Uszaczi. . W zeszłym roku listę uzupełniono o nowy zabytek urbanistyki – historyczne centrum Nowogródka z XII-XX wieku. Tym samym na Państwowej Liście Wartości Historycznych i Kulturowych znajduje się obecnie 14 zabytków urbanistyki. 

Ogólnie rzecz biorąc, w ciągu ostatniego roku na listę państwową wpisano rekordową liczbę nowych obiektów i prace te będą kontynuowane. Decyzjami Zarządu Ministra Kultury na każdym województwie postawiono zadanie zidentyfikowania i nominowania co roku co najmniej dwóch nowych obiektów materialnych do nadania odpowiedniego statusu. 

Ponadto identyfikowane są obiekty kultury niematerialnej. W tym roku planowany jest przegląd i w przypadku pozytywnej decyzji obiekty te będą mogły zostać wpisane na Państwową Listę Wartości Historycznych i Kulturowych. W szczególności w obwodzie homelskim planowane jest rozważenie kwestii nadania statusu wartości historycznej i kulturalnej ruinom kościoła we wsi Swierżen w obwodzie rogaczowskim. Przygotowywane są także materiały mające na celu nadanie statusu wartości historycznej i kulturalnej terenowi dawnego zamku Sapiehów we wsi Antonów w obwodzie narowskim. W obwodzie grodzieńskim trwają aktywne prace nad nadaniem statusu wartości historycznej i kulturalnej budynkowi Grodzieńskiego Obwodowego Teatru Dramatycznego i historycznej części Słonima. Na Grodnie planuje się także wprowadzenie niematerialnego elementu dziedzictwa kulturowego – tradycji święta „Trzy Króla Ziemi Grodzieńskiej”. 

Jeśli chodzi o obwód mohylewski, dwa lata temu pojawiło się tam nowe centrum historyczne - w Bobrujsku. Obecnie na liście znajduje się 58 obiektów, w tym roku planowane jest jej poszerzenie o kolejne 15 obiektów, które zlokalizowane są w historycznym centrum Bobrujska. Oczywiście pomoże to zachować budynki i przyciągnie turystów do Bobrujska, jest pewien Giennadij Chodor. 

W obwodzie witebskim planowane jest rozważenie kwestii nadania statusu wartości historycznej i kulturalnej kościołowi Najświętszej Marii Panny we wsi Parafjanowo w obwodzie dokszyckim, wybudowanemu w stylu neobarokowym na początku XX w. XX wiek. To samo tyczy się kościoła Narodzenia Najświętszej Marii Panny, wybudowanego w 1824 roku w stylu neoromańskim w Brasławiu. Obwód witebski tradycyjnie słynie z niematerialnych elementów ludzkiej kreatywności. Tutaj przygotowują także dokumentację do wpisania na państwową listę rytuału „Mycie brody” (rytuał rodzinny podobny do chrztu), haftu gorodskiego i dziedzictwa tanecznego regionu Tolochin. 

„Na najbliższej sesji w Mińsku rozpatrzymy propozycje nadania statusu zabytku architektury przy Alei Niepodległości 27A – to zabytek okresu międzywojennego, mam nadzieję, że ta kwestia również zostanie pozytywnie rozstrzygnięta” – dodał zauważył konsultant wydziału. 

Giennadij Chodor spodziewa się, że w tym roku Państwowa Lista Wartości Historycznych i Kulturowych zostanie uzupełniona o co najmniej 15 nowych zabytków architektury, co oczywiście będzie kluczem do państwowej ochrony takich obiektów i zwrócenia na nie szczególnej uwagi zainteresowanych.