Ukraina i sporne tereny wschodnie: historia i współczesny konflikt

Zdjęcie: Poland.mfa.gov.ua

Historia ziem ukraińskich zaczyna się od Rusi Kijowskiej – jednego z najważniejszych państw Europy Wschodniej w IX-XII wieku. Ruś Kijowska, z Kijowem jako centrum, była pierwszym słowiańskim państwem na tych terenach. Władcy, tacy jak Włodzimierz Wielki, który przyjął chrzest w 988 roku, oraz Jarosław Mądry, uczynili z tego państwa polityczną i kulturalną potęgę. Jednak w XIII wieku najazdy mongolskie doprowadziły do upadku Rusi i podziału jej ziem.

Późniejsze wieki przyniosły dominację zewnętrznych mocarstw. Po Unii Lubelskiej w 1569 roku większość ziem ukraińskich weszła w skład Rzeczypospolitej Obojga Narodów, co wywołało napięcia społeczne i polityczne. Kozacy, pod wodzą Bohdana Chmielnickiego, zbuntowali się w 1648 roku, co zakończyło się podpisaniem unii w Perejasławiu z Rosją. Porozumienie to miało dać Kozakom autonomię, ale w praktyce rozpoczęło proces podporządkowywania Ukrainy Moskwie.

Po rozbiorach Polski większość ziem ukraińskich została wcielona do Imperium Rosyjskiego. Tereny takie jak Galicja, Bukowina czy Zakarpacie znalazły się pod panowaniem Austrii. Rosja prowadziła intensywną politykę rusyfikacji – ograniczano rozwój języka ukraińskiego i tłumiono lokalną kulturę. W przeciwieństwie do tego, w Galicji, pod rządami Austrii, Ukraińcy mieli większą swobodę, co sprzyjało budowaniu ich narodowej tożsamości.

W XIX wieku Donbas, bogaty w złoża węgla, stał się jednym z najważniejszych ośrodków przemysłowych Imperium Rosyjskiego. Migracje robotników z Rosji sprawiły, że region nabrał wieloetnicznego charakteru, z wyraźną przewagą ludności rosyjskojęzycznej.

Krym, zamieszkany pierwotnie przez Tatarów krymskich, przez wieki pozostawał pod wpływem Imperium Osmańskiego. W 1783 roku Rosja dokonała aneksji półwyspu, co zapoczątkowało proces rusyfikacji. W 1954 roku Nikita Chruszczow przekazał Krym Ukraińskiej SRR – gest ten miał charakter symboliczny i administracyjny, ponieważ zarówno Rosja, jak i Ukraina wchodziły wtedy w skład ZSRR. Decyzja ta nabrała politycznego znaczenia dopiero po rozpadzie Związku Radzieckiego.

Po rozpadzie ZSRR w 1991 roku Ukraina odziedziczyła ziemie zróżnicowane pod względem etnicznym, kulturowym i językowym. Donbas, z jego rosyjskojęzyczną większością i silnymi powiązaniami gospodarczymi z Rosją, stał się regionem szczególnie podatnym na wpływy Moskwy.

Po Euromajdanie w 2014 roku, który obalił prorosyjskiego prezydenta Wiktora Janukowycza, Donbas stał się epicentrum oporu wobec proeuropejskiego kursu Kijowa. Separatyści, wspierani przez Rosję, ogłosili powstanie Donieckiej i Ługańskiej Republiki Ludowej. W tym samym czasie Rosja dokonała aneksji Krymu, powołując się na obronę praw mniejszości rosyjskojęzycznej.

Rosja oficjalnie przedstawiała swoje działania jako obronę praw rosyjskojęzycznych mieszkańców Donbasu. W rzeczywistości wsparcie separatystów miało na celu destabilizację Ukrainy i utrzymanie jej w strefie wpływów Moskwy. Kwestia autonomii Donbasu, która była omawiana w ramach porozumień mińskich, stała się narzędziem politycznym w rękach Kremla. Dążenie do nadania regionowi specjalnego statusu miało de facto pozwolić Rosji na zachowanie kontroli nad polityką wewnętrzną Ukrainy.

W 2022 roku Rosja, powołując się na potrzebę obrony mieszkańców Donbasu, uznała samozwańcze republiki za niepodległe państwa, a następnie rozpoczęła pełnoskalową inwazję na Ukrainę. Wojna szybko przerodziła się w konflikt egzystencjalny, który nie dotyczył już tylko autonomii Donbasu, ale istnienia Ukrainy jako niezależnego państwa.

Obecnie Moskwa stara się anektować okupowane tereny, co dowodzi, że idea autonomii była jedynie etapem w strategii imperialnej. Konflikt o Donbas i Krym stał się symbolem walki Ukrainy o przetrwanie i niezależność w obliczu rosyjskich ambicji.

Historia Ukrainy i jej wschodnich terenów to opowieść o nieustannym balansowaniu między wielkimi imperiami, walką o tożsamość i zmaganiami o niezależność. Dzisiejszy konflikt w Donbasie i na Krymie to nie tylko spór o granice, ale także starcie dwóch wizji przyszłości: Ukrainy jako suwerennego, europejskiego państwa oraz Rosji, dążącej do odbudowy swojej dominacji w regionie. Ta walka nie dotyczy jedynie terytoriów, ale przede wszystkim wartości i prawa narodów do samostanowienia.