„W swoim zachowaniu sojusznicy byli bardziej podobni do najeźdźców”. Jak Rosjanie zniszczyli Sofię połocką

Zamek Połocki, w centrum którego wznosi się kościół Sofijski. Rekonstrukcja artysty Pawła Tatarnikowa. Źródło: gazetaby.com

Wiosna 1710 r., szczyt wojny północnej. Rzeczpospolita pod przewodnictwem wielkiego księcia i króla Augusta Mocnego jest uwikłana w konflikt zbrojny po stronie Rosji przeciwko Szwecji. W Połocku, kolebce naszej państwowości, rządziły wojska Piotra I, tak o tej unii pisze Uładzimir Orłow w książce Kraj Białorusi. Wielkie Księstwo Litewskie:

- Na naszych ziemiach operowała 70-tysięczna armia rosyjska. Aby pozbawić wroga zapasów, paszy i schronienia, Piotr I w kampanii wojskowej przeciwko Karolowi XII zastosował taktykę spalonej ziemi.

W swoim zachowaniu sojusznicy bardziej przypominali najeźdźców. Przykłady nieludzkiego okrucieństwa w traktowaniu ludności białoruskiej podał sam car.

„Latem 1705 r. Piotr I osobiście uczestniczył wraz z księciem Mienszykowem i kilkoma oficerami w zamordowaniu pięciu księży Wunisia w połockiej katedrze sofijskiej. Następnie zrabowano naszą najstarszą świątynię i utworzono w niej magazyn wojskowy z prochownią w piwnicach. W przeddzień wyjazdu z miasta Rosjanie wysadzili prochownie i zamienili katedrę w ruinę”.

Tak naprawdę historycy nadal nie są pewni, czy eksplozja, która miała miejsce 1 maja 1710 roku, była zamierzona. Faktem jednak jest, że prochownia powstała w najstarszej świątyni dawnego Księstwa Połockiego. Ktokolwiek to zrobił, nie mógł być nieświadomy groźby eksplozji i mimo wszystko zrobił to. Już samo to dobrze charakteryzuje gości ze Wschodu.

Nie mówiąc już o osobistej czarnej nienawiści cara moskiewskiego do unitów, a to oni byli wówczas właścicielami Sofii Połockiej. I to jest dodatkowy dowód na korzyść wersji o celowym zniszczeniu starożytnej świątyni.

Tak wyglądał Połock i kościół Sofijski w 1579 roku podczas oblężenia miasta przez króla Stefana Batorego. Rysunek Stanisława Pachoławickiego/Wielki Atlas Historyczny Białorusi. Źródło: gazetaby.com

To jeden z wielu przykładów tego, jak niebezpieczny jest sojusz z Rosją. Jednak potwierdzają to nawet dzisiaj, wystrzeliwując rakiety w stronę „rosyjskiego miasta” Odessy .

Kościół Sofijski w Połocku został zbudowany w latach 50. XI wieku. Była to jedna z trzech takich świątyń na wielkim szlaku handlowym „Od Waregów do Greków”. W Kijowie zbudowano pierwszą świątynię w stylu bizantyjskim.

Następnie ci sami architekci zbudowali katedry w Połocku i Nowogrodzie Wielkim. Były mniejsze i miały swoje charakterystyczne różnice w stosunku do kijowskiej Sofii.

Tak mogła wyglądać Sofia Połocka w chwili zagłady. Rekonstrukcja Uładzimira Teleżnikowa. Źródło: gazetaby.com

Świątynia połocka miała wysokość ponad 31 metrów, szerokość około 26 metrów, a grubość murów sięgała miejscami 2 metry. Począwszy od XI wieku. zaczęto gromadzić tu bogatą bibliotekę. W skryptorium świątyni Eufrasyn z Połocka dokonał transkrypcji rękopisów.

Po zawarciu unii kościelnej brzeskiej w 1596 r. cerkiew połocka przeszła na własność grekokatolików i pozostała cerkwią unijną aż do jej zniszczenia przez wojska Piotra.

Źródło: belarus.by

W 1738 roku architekt Jan Krzysztof Glaubitz i murarz Błażej Kasiński rozpoczęli renowację zniszczonej katedry. Prace trwały dwanaście lat, w ich efekcie świątynia nabrała zupełnie innych cech – została zbudowana w stylu barokowym z dwiema wielopiętrowymi wieżami. Ogólnie rzecz biorąc, jej wygląd został zachowany do dziś.